许嵩“青年晚报”北京站个唱圆满落幕 下站南京见

Дэлхийн хоёрдугаар дайн
Дээрээсээ цагийн з??ний эргэлтээр: Холбоотны цэрг??д ц?лд; Япон цэрг??д Хятадын иргэнийг амьдаар нь булж байна; З?вл?лтийн армийн тээвэрлэгч дээрээс онгоц х??р?х гэж байна; З?вл?лтийн цэрг??д Берлинд байлдаж байна; Германы шумбагч онгоцууд довтолж байна.
Огноо 1939 оны 9 сарын 1 – 1945 оны 9 сарын 2 Байршил Европ, Номхон далай, З??н ?мн?д Ази, Ойрх Дорнод, Газар дундын тэнгис, Африк ?р д?н Холбоотнуудын ялалт. Нэгдсэн ?ндэстний байгууллага байгуулагдсан. АНУ ба ЗСБНХУ хоёр г?рэн маш х?чирхэгжсэн. Холбоотнуудын колониудын тусгаар тогтнол. Европын улсууд АНУ, ЗСБНХУ-ын холбоотнууд болж хоёр хэсэгт хуваагдаж, Х?йтэн дайны эхлэл тавигдсан. Герман хоёр хэсэгт хуваагдсан.
Байлдагч талууд
Их Британи З?вл?лт Холбоот Улс Америкийн Нэгдсэн Улс Тайвань бусад	Герман Итали Япон бусад
Командлагч болон удирдагчид
Уинстонн Черчилль Иосиф Сталин Франклин Рузьвелт Чан Кайши бусад	Адольф Хитлер Бенито Муссолини Тоожоо Хидэки бусад
Хохирол
Цэргийн хохирол: ?хсэн 14,000,000 гаруй Энгийн иргэд: ?хсэн 36,000,000 гаруй Нийт хохирол: 50,000,000 гаруй	Цэргийн хохирол: ?хсэн 8,000,000 гаруй Энгийн иргэд: ?хсэн 4,000,000 гаруй Нийт хохирол ?хсэн 12,000,000 гаруй

百度 12月7日，风机基础浇筑了第一罐混凝土，标志着项目正式开工。

Дэлхийн хоёрдугаар дайн, нь 1939 - 1945 ?ргэлжилсэн энэх?? дайн нь дэлхий дахины томоохон з?рчил байсан б?г??д х?н т?р?лхтний т??хэн дэх хамгийн аймшигт дайн байсан билээ. Т?д удалг?й дэлхийн агуу х?чн??дийг хуримтлуулсан энэ дайнд улс оронууд 2 хэсэгт хуваагдсан нь Холбоотнууд болон Тэнхлэгийнхэн байлаа. Энэх?? дайнд 61 улс орон, дэлхийн х?н амын 80% шахам оролцож, 110 сая гаруй х?н цэргийн албанд татагджээ. Нийт 60-аас ил?? сая х?н амь ?рэгдсэний ихэнхи нь энгийн иргэд байсан ба нийт х?н амын 2.5% нь байжээ.Энэ дайн нь 1939 оны 9-р сарын 1-нд Герман улс Польш руу довтолсноор эхэлсэн юм. Герман улсын дайн зарласаныг илтгэх дараагийн ?йлдэл нь Франц болон Их Британи,т??ний холбоотон улсууд руу довтолсон явдал байв. Энэ б?хний шалтгаан нь Европд агуу том улс байгуулах байсан ба 1939 оны с??лээс 1941 оны эхэн ?е х?ртэл хийсэн дайн тулаандаа Европийн ихэнх нутгийг эзэлж чадаад байсан юм. Хэдий тийм боловч Их Британи болон т??ний холбоотон улсууд Тэнхлэгийнхэнтэй тэмцэх гол х?ч болж ?мн?д Африкд х?чтэй тулаан хийсээр байв.1941 оны 6 сард Европын Тэнхлэгийн улсууд ЗХУ руу довтолсоноор,дайнд чухал ??рэг г?йцэтгэсэн гэж хэлж болох ЗХУ-ыг татан оруулсан хэрэг байсан юм. 1941 оны 12 сард Япон улс Номхон Далайд орших АНУ болон Европийн харьяа руу дайрсанаар,хурдан хугацаанд тэр хэсгийн газар нутгийг ихээр нь эзэлж чадсан байна. Тэнхлэгийнхэн газар нутаг эзэлж урагшлах байдал нь 1942 онд, Япон улсын удаа дараа х?лээсэн далай дээрх тулаан, Европын Тэнхлэгийн улсуудын ?мн?д Африкт х?лээсэн ялагдлаас болон Сталинград дахь тулаанаас болж зогссон юм.1943 онд Герман улсын З??н Европд х?лээсэн ялагдал, Холбоотнуудын Фашист Итали руу довтолсон довтолгоо болон АНУ-ын Номхон Далайд байгуулсан ялалтаас болж Тэнхлэгийн улсууд санаачлагаа алдаж, б?х фронтоо татах санаачлага барьж эхэлсэн юм.1944 онд ЗХУ, Герман болон т??ний холбоотон улсуудад алдсан газар нутагаа эрг??лэн авч байхад ?рн?д Холбоотнууд Франц улсыг ч?л??лж байв.Европд энэ дайн нь Берлинийг ЗХУ ын м?н Польш улсын цэрг??д эзэлж авснаар Герман улсын болзолг?й бууж ?гсн??р 1945 оны 5 сарын 8-нд дууссан юм. Харин Ази-д Япон улс АНУ-ын довтолгооноор усан флотоо алдсаны дараа 1945 оны 8-р сарын 15-нд ?г дууг?й бууж ?г?х саналыг х?лээн з?вш??рсн??р дайн дууссан байна.

Дайны ?мн?х н?хц?л байдал

Дэлхийн нэгд?гээр дайнд ялагдсан Германы эзэнт г?рэн Версалийн гэрээнд гарын ?сэг зурсан байв. Энэ гэрээгээр Герман нь нэлээд хэмжээний газар нутгаа алдаж, ихээхэн хэмжээний т?лб?р т?лс?н ба дээр нь хязгаарлагдмал армитай байх ??рэг х?лээсэн байна. 1917 онд Орост гарсан хувьсгалаар З?вл?лт Социалист Б?гд Найрамдах Холбоот Орос Улс бий болж, удалг?й Сталины удирдлагад оров. Италид, Бенито Муссолини т?рийн эрхэнд гарсан ба "Шинэ Ромын эзэнт г?рнийг байгуулна" гэж тунхаглав. Хятадад Гоминдан Хятадын Коммунист намтай нэгдэн тус улсад ноёрхож байсан жижиг цэргийн эрхтн??дтэй байлдаж байсан боловч, удалг?й хоёр холбоотон хоорондоо дайтаж эхэлжээ. 1931 оноос Японы эзэнт г?рний милитаристууд иргэний дайнд нэрвэгдсэн Хятадад хяналтаа тогтоож эхлэв.

Германы явган цэрг??д, 1935

Адольф Хитлер тэрг??тэй Нацист нам 1933 онд Германы т?рийн эрхэнд гарч Герман улсыг зэвсэглэж эхэлсэн байна. Франц, Их Британи, Итали зэрэг улсууд Германы энэх?? ?йлдэлд ихээхэн т?гшсэн ба 1935 онд Франц-Италийн Германы эсрэг холбоотон болох хэлэлцээр байгуулагдсан байна. Уг хэлэлцээрээр Итали нь Этиопт хяналтаа тогтоох эрхтэй болжээ. Энэ ?ед Герман Версалийн гэрээнээс татгалзаж байгаагаа мэдэгдэв. Германы эсрэг Их Британи, Франц, Итали хамтран Стресагийн гэрээг байгуулав. ЗХУ ба Францын хамтарсан гэрээг бас энэ ?ед байгуулсан байна.

Энэ ?ед ?ндэстн??дийн Лиг тодорхой ??рэг г?йцэтгэж чадааг?й байна. 1935 оны 6 сард Их Британи Герман хоёр усан цэргийн флотын хэмжээг харилцан тохирсон гэрээ байгуулав. 1935 оны 8 сард АНУ Европ ба Азид болж буй ?йл явдалд т?вийг сахих байр суурьтай байгаагаа зарлав. 10-р сард Итали Этопийг эзлэж, м?н Герман Австрийг эзлэх санаархалд тавьсан хоригоо цуцлав.

1936 оны 3-р сараар Хитлер Версалийн гэрээнээс албан ёсоор гарлаа. ??нд Европийн улсууд хориг тавьж чадсанг?й. Испанид иргэний дайн эхлэхэд Герман ба Итали нь Франциско Франкогийн Испанийн националистуудыг дэмжсэн ба н?г?? талд нь З?вл?лт??дийн дэмжлэг б?хий Испани Б?гд Найрамдахчууд байсан байна. Хоёр талууд энэ дайнаар шинэ зэвсэг, дайны тактикаа туршжээ. 1939 оны эхээр Франкогийн тал дайнд ялж Испанийн иргэний дайн дуусав.

1939 оны 10 сард Герман, Итали хоёр "Ром-Берлинийн тэнхлэг" гэсэн холбоо байгуулав. Нэг сарын дараа Герман ба Японы хооронд ЗХУ-ын эсрэг буюу коммунизмын эсрэг хандсан "Коминтерний эсрэг гэрээ" байгуулж, жилийн дараа энэ гэрээнд Итали м?н нэгдсэн байна. Хятадад Гоминдан ба Коммунист намууд галаа зогсоон Японы эсрэг нэгдсэн фронт байгуулах боллоо.

1939 оны 8-р сард З?вл?лт, Герман хоёр Европыг хуваан авах Молотов-Риббентропын гэрээг /нууц хавсралттай/ байгуулж Баруун Польш, Литва улсыг Германы мэдэлд, З??н Польш, Молдав, Финланд, Эстони, Латви улсыг З?вл?лтийн мэдэлд байхаар тохиролцжээ.

??нээс ??дэлтэйгээр 1939 онд Баруун Европын сонинд Хитлер, Сталин хоёрыг найз болгон д?рсэлсэн шог зураг нийтлэгджээ.

Цаг хугацаа

Энэ дайн нь 1939 оны 9 д?гээр сарын 1-нд Герман улс Польш руу довтолсоноор эхэлсэн ба 2 хоногийн дараа Франц болон Их Британи улсууд Германид дайн зарласан юм. Германы довтолгоотой зэрэгцэн З?вл?лт тохиролцсон ёсоороо Польшийг з??н талаас нь довтолж эзэлжээ. Польшийн "Катын" уран сайхны кинонд герман, з?вл?лтийн офицерууд тун дотно, н?х?рс?г харьцаатай байгаа тухай гаргасан байдаг. "Катын" кино 25-р суваг тв-р монгол хэлээр орчуулагдан гарчээ.

Дайны эхлэлийн ??р нэг он тоолол нь бол 1937 оны 7 дугаар сарын 7-нд эхэлсэн Хятад-японы хоёрдугаар дайны дайн билээ. Бусдаараа Их Британиы т??хч А.Ж.П.Тайлорын дэвш??лсэн санааг дагадаг б?г??д тэр нь З??н Азид ?рн?ж байсан Хятад-японы хоёрдугаар дайн болон Европд ?рн?ж байсан Европ, т??ний колони орнуудын хоорондох Европын Хоёрдугаар дайн нэгдсэн гэх явдал юм. Хоёр дайн 1941 онд нэгдсэнээр дэлхий дахины нэгэн томоохон з?рчил болсон б?г??д дайн 1945 он х?ртэл ?ргэлжилсэн билээ. Дайн дууссан хугацааг дэлхий дахинд тогтсон хугацаа байддагг?й. 1945 оны 9 сарын 2 нь буюу Японы албан ёсоор бууж ?гс?н ?д?р гэхээсээ ил?? Номхон далайд Японыг ялсан 1945 оны 8 дугаар сарын 14-нд дайн дууссан гэж ?здэг. Харин зарим Европын т??хчид 1945 оны 5 сарын 8 нд ?г дууг?й бууж ?г?х баримтанд Германы тал гарын ?сэг зурснаар дууссан гэж ?здэг байна. Хэдий тийм боловч Япон улстай найрамдалтай байх Олон улсын бичиг баримтанд 1951 он х?ртэл гарын ?сэг зурааг?й байсан юм.

Дайны тойм

Европ дахь дайн

Хитлер ба Муссолини

1939 оны 9 д?гээр сарын 1-нд, Адольф Хитлер ба Нацист намаар удирдуулсан Германчууд Дэлхийн нэгд?гээр дайнд алдсан газар нутгаа эрг??лж авах гэж ЗСБНХУ-тай байгуулсан нууц гэрээний дагуу Польш руу довтоллоо. ЗСБНХУ нь 9 сарын 17-нд энэ т?рэмгийлэлд оролцож эхэлсэн юм]]. ??ний хариуд Их Британи, Австрали, Шинэ Зеланд, Франц есд?гээр сарын 3-нд Германд дайн зарласан юм. ?мн?д Африк (9 сарын 6-нд) ба Канад (9 сарын 10-нд) дээрх улсуудыг даган дайн зарлав. Герман нь Блицкриг буюу “цахилгаан дайн” гэдэг тактикийн дагуу Польшийг 5-хан долоо хоногийн дотор эзлэв. З?вл?лт??д м?н Польшийн тодорхой хэсгийг ??рт?? нэгтгэсний дараа, Балтийн орнууд руу довтолсон байна. ?влийн дайн буюу Финланд 4 сар тулалдсаны эцэст Москватай энхийн гэрээ байгуулав. 1940 оны дундуур ЗСБНХУ ??рийн эзэлсэн Балтын орнууддаа з?вл?лт маягийн дэглэм тогтоов. Герман 1940 онд Норвеги, Дани, Нидерланд, Бельги, Люксембург, Францыг, 1941 онд Югослав, Грекийг довтолж, т?ргэн хугацаанд маш олон ялалт байгуулсан юм. Эхлээд Италийн цэрэг, с??лд нь Германий цэрг??д хойд Африкт байсан Британий цэрг??д р?? довтолжээ. 1941 оны зун гэхэд Герман нь Франц ба Баруун Европын ихэнх хэсгийг ??рийн эрх мэдэлдээ авсан байлаа. Харин Британийг Хатанх хааны агаарын цэргийн х?чин, Хатан хааны усан цэргийн флотын эсэрг??цлийн улмаас тийм амар дийлж чадсанг?й.

Хитлер нь дараа нь 1941 оны 6 сарын 22-нд “Барбарос т?л?вл?г??”-ний дагуу Финланд, Румын, Унгар, Итали улсыг хамруулан гэнэтийн ?рг?н дайралтаар ЗСБНХУ-ыг довтлов. З?вл?лтийн нутаг руу маш г?нзгий нэвтрэн орж, 1941 оны с??лч гэхэд Москвад тулав. З?вл?лт??д Алс Дорнодоос буюу Манжго З?вл?лтийн хил орчимд н??ц?лс?н цэргээ татан, с?р?г давшилтанд орж Москвагийн тулалдаанд ялалт байгуулж. Сталинградын тулаан (1942–1943)-д Германы 6 дугаар армийг буулгаж аван, Курскийн тулаанд Германчуудыг бут цохин, Ленинградын б?слэлтийг сэтлэж 1944 онд Минск болон Киевийн дэргэд Германы ?мн?д болон Т?вийн б?лэг армийг б?слэн устгаж ?нэмлэх?й ялалт байгуулав. Дараа нь Улаан Арми ухарч буй Вермахтийг Берлин х?ртэл х??н, Берлиний тулалдаанд яллаа. Яг энэ ?ед Хитлер газар доорх байрандаа 1945 оны 4 сарын 30-нд шинээр суусан эхнэр Эва Браунтайгаа хамт амиа хорлолоо.

Энэ ?ед барууны холбоотнууд хойд Африкийг 1940-??с 1943 оны хугацаанд амжилттай хамгаалж, 1943 онд Италийн хагасыг эзлэж, 1944 онд Францын Нормандын эрэгт бууж Францыг ч?л??л?в. Барууны холбоотнууд Рейн м?рнийг гатлан, Германы баруун б?лэг армийг Рейны б?с нутагт б?слэлтэд оруулж З?вл?лтийн цэрэгтэй Германий дундуур урсах Элба м?р?н дээр уулзав.

Европ дахь дайны туршид 6 сая еврейч??д, цыганууд, славянууд, коммунистууд, ижил х?йстн??д, тахир дутуу зэрэг х?м??с Нацист Германы т?р??с зохион байгуулсан хядлагад ?рт?ж амь насаа алджээ.

Ази Номхон далай дахь дайн

1937 оны 7 сарын 7-нд Японы эзэнт г?рэн Хятад руу довтоллоо. Австрали ба АНУ нь ??ний хариуд Япон руу гаргах т?мрийн экспортод хориг тавив. 1940 оны 9 сарын 27-нд Герман, Италитай 3 улсын гэрээнд гарын ?сэг зурав. АНУ-тай хийх хэлэлцээр б?тэмжг?й болсон учраас, Япончууд 1941 оны 7 сарын 24-нд Энэтхэг-Хятадын хойг руу довтоллоо. Энэ нь АНУ, Их Британи, Нидерланд зэрэг улсуудыг Япон руу гаргах газрын тосны экспортоо хаахад х?ргэлээ.

Япон нь бараг нэгэн зэрэг Америкийн усан цэргийн т?в бааз байрлаж байсан Сувдан эрэг]], Тайланд, Их Британий эзэмшил болох Хонконг, Малайз руу халдлаа. Энэх?? халдлага нь барууны цагаар 1941 оны 12 сарын 7-нд болсон юм. ??ний маргааш АНУ-ын мэдэл дэх Филиппин р?? довтолж, амархан ялалт байгуулжээ. 12 сарын 11-нд Герман ба Итали 2 г?рэн АНУ-д дайн зарлалаа. 12 сарын 15-нд Япончууд Их Британи ба Нидерландын эзэмшлийн Бруней, Индонез, Малайзид халдлаа. Япончууд Сиам дахь баазаасаа тэр хавийн холбоотнуудын эзэмшил р?? довтолж эхэлсэн байна.

З??н ?мн?д Азид ба Номхон Далайд Япончууд маш их амжилт олсон. Бирмийн ихэнх, Холландын эзэмшил дэх З??н ?мн?д Ази, Австралийн Шинэ Гвиней, Британий Соломоны арлууд Японы х?чинд ялагдлаа.

Япончуудын дайралтыг Ш?рэн тэнгисийн тулалдаанд зогсоож, тэдний усан цэргийн х?чинг Холбоотнууд ба Япончуудын хоорондох анхны тулаанд Шинэ Гвинейгээс буцаав. ??нээс 1 сарын дараа Японы усан цэргийн флотыг Мидуэйн тулаанд бут цохив. Энэх?? тулалдаанд Япончууд Америкын усан онгоцны флоттой тулалдаж байх явцдаа 4 ширхэг нисэх онгоц х??рг?гч усан онгоцоо алдав (Америкчууд нэгийг алдсан). Газар дээр Япончууд Милний булангийн тулалдаанд ялагдаж, холбоотнууд Соломоны аралд цэргээ явуулах болсоны улмаас Гуадалканалын тулалдаанаас цэрг??дээ татаж авлаа. Холбоотнууд дараа нь Номхон далайг Япончуудаас ч?л??л?хийн тулд “Арлаас арал р?? ?срэх” тактик хэрэглэх болов. Дараа нь АНУ ба Австралийн х?чин т?в номхон далай руу довтолж, тусгаарлахын ?мн? нь Японы чухал бааз байрлаж байсан Рабаулыг тусгарлалаа. Япончууд 1944 онд Филиппины тэнгисийн тулалдаан, Лейтэгийн булангийн тулалдаан гэсэн том хэмжээний далайн тулалдаанд ялагдал амслаа. Холбоотнууд тэгээд эхлээд Мариана, дараа нь Филиппин зэрэг Японы эх нутаг х?ртэлх газрууд руу довтолж, В-29 зэрэг б?мб?гд?гч онгоцыг х??рг?х боломжтой баазуудыг байгуулж эхлэв. 1945 онд Иво Жима, Окинава зэрэг чухал газрууд руу довтлов. Энэ хугацаанд холбоотнуудын шумбагч онгоцнууд бага багаар Япон руух т??хий эд, газрын тосны хангамжийг б?гл?ж байв.

1945 он буюу дайны с??лийн жилд АНУ-ын агаарын цэргийн х?чин Японыг б?мб?гд?ж эхлэв. 1945 оны 8 сарын 6-нд Америкчууд Хирошимад, 8 сарын 9-нд Нагасакид атомын б?мб?г дэлбэлж, 8 дугаар сарын 10-ны ?д?р ЗХУ болон БНМАУ хамтран манжуур ба ?в?рмонголыг ч?л??л?х ажиллагаа эхлэв, ??ний эцэст 1945 оны 8 сарын 14-нд Япон улс албан ёсоор бууж ?гл??.

БНМАУ-ын оролцоо

Гол ?г??ллэг: Халхын голын байлдаан

Гол ?г??ллэг: 1945 оны ч?л??л?х дайн

Гол ?г??ллэг: БНМАУ-аас ЗХУ-д ?з??лсэн тусламж

Дайны ?ед Монгол нь Хорлоогийн Чойбалсангийн коммунист засаглалд удирдуулж байсан б?г??д ЗСБНХУ-тай маш нарийн холбоотой байв. Монголын арми Улаан Армитай олон удаа цуг байлдаж байсан. 1939 онд Хятадын хойд з?гт байрлаж байсан Японы цэрг??д З??н Монголд халдахад Монгол ба Японы хоорондох тулалдаан эхэлжээ. ??ний хариуд З?вл?лтийн цэргийн жанжин Георгий Жуковаар удирдуулсан ЗСБНХУ ба БНМАУ-ын хамтарсан х?чин Японы эсрэг тэмцэлд Монголчууд ??рийн б?хий л бололцоогоороо оролцсоны илрэл нь энэ билээ.

З?вл?лтийн ард т?мний Аугаа их эх орны дайн эхэлсэн ?д?р буюу 1941 оны зургадугаар сарын 22-нд БНМАУ-ын Бага хурал, Сайд нарын З?вл?лийн тэрг??лэгчид, МАХН-ын Т?в Хорооны тэрг??лэгчид хамтарсан тогтоол гаргаж, З?вл?лт Холбоот Улсыг б?рэн дэмжиж: ?З?вл?лтийн ард т?мэнтэй эвдэршг?й бат найрамдалтай манай эрх ч?л??г эрхэмлэгч, тусгаар тогтносон улсын б?х ард т?мэн фашистын Герман ийнх?? итгэл эвдэн халдсаныг туйлаас буруушааж, з?вл?лт, монголын ард т?мний найрамдлыг б?х талаар бэхж??лэн, БНМАУ, ЗСБНХУ-ын хооронд 1936 оны гуравдугаар сарын 12-нд байгуулсан “Харилцан туслах тухай Гэрээ”-гээр х?лээсэн ??рэгтээ ?нэнч байх болно? гэдгээ илэрхийлсэн юм. 1941 оны дундуур хуралдсан МАХН (МАН)-ын Т?в Хорооны б?гд хурал: “фашистын Германыг эсэрг??цсэн З?вл?лт Холбоот Улсын эх орны шударга их дайн нь нийт х?н т?р?лхтний эрх ч?л??ний т?л??, БНМАУ-ын эрх ч?л??, тусгаар тогтнолын т?л?? дайн юм” гэж тэмдэглэсэн байдаг. “Фашистын Германитай эрэлхэгээр тэмцэж буй ЗСБНХУ-ын ард т?мэнд б?х талаар туслах нь Монгол Улсын нэг гол зорилт юм, учир нь дэлхий дахины ард т?мнийг боолчлохоор заналхийлсэн Хитлеризмийг ялахг?йгээр Монгол Улс цаашид эрх ч?л??тэй, амжилттай х?гжих боломжг?й” гэж б?гд хурлын шийдвэрт онцлон тэмдэглэжээ.

МАХН-(МАН)-ын Т?в Хороо, Монгол Улсын Засгийн газрын шийдвэрээр байгуулсан тусгай комисст Улаан Армид туслах ажил зохион байгуулахыг даалгажээ. ЗХУ-д туслах санд ард, иргэд м?нг?, ?нэт з?йлс, х?нсний бараа хуримтлуулах ажил орон даяар ?рн??лж, дулаан хувцас цуглуулж, дайчдад илгээх бэлэг бэлтгэж байлаа. Монгол Улсын х?д?лм?рчид ?Б?хнийг фронтод, б?хнийг ялалтын т?л??? уриа дэвш??лэв. Улаанбаатар хотын аж ?йлдвэрийн комбинатын ажилчин, албан хаагчид, гар урлалын артелийн хамт олон ажлын ?д?рт?? 10 цагаар, амралтын ?др??дээр бас ил?? цагаар ажиллаж, фронтын дайчдад зориулсан дулаан хувцас, бусад эдлэл оёж бэлтгэж байжээ. Ер?нхий сайдын орлогч С.Лувсан тэрг??тэй тусгай комисст Улаан Армид зориулан зээр, гахайн мах бэлтгэх анчдын бригадыг орон нутагт зохион байгуулахад, анчид ангийн мах бэлтгэх т?л?вл?г??г байнга давуулан биел??лж байжээ. Монголын эмэгтэйч??д эрч??дтэй м?р зэрэгцэн х?д?лм?рл?ж байв. Олон аймагт эмэгтэйч??д з?вл?лтийн дайчдад зориулан олон арван мянган цамц, дулаан х?рэм, бээлий, оймс нэхэж байв. Олон х?н сайн дураараа цусаа ?гч, донор болж байлаа.

1941 оны аравдугаар сард Монголын х?д?лм?рчд??с 15 мянган ?влийн иж б?рэн хувцас, 1.8 сая гаруй т?гр?гийн ?нэтэй гурван мянгаад илгээмж ачсан цуваа явуулжээ. ЗСБНХУ-ын улсын банк руу 587 мянган т?гр?г бэлнээр гуйвуулжээ. Энэ нь Октябрийн хувьсгалын 24 жилийн ойд зориулсан тусламжийн эхний цуваа байв. 1942 оны гуравдугаар сард Монгол Улсын Засгийн газар Улаан Армид зориулсан агт морьдыг малчин ардуудаас улсаас жич тогтоосон ?нээр худалдаж авах тогтоол гаргав.

Маршал Х. Чойбалсан З?вл?лтийн танкийн багийн гиш??дэд бэлэг ?гд?г

Монгол Улсын Засгийн газар танкийн цуваа байгуулахад х?р?нг? хуримтлуулах тухай шийдвэрийг Монгол Улсын Бага хурлаас 1942 оны нэгд?гээр сарын 16-нд гаргажээ. Х?р?нг? хуримтлуулах х?д?лг??н ?рн??лсний ?р д?нд Монгол Улсын Засгийн газар, Монголын ард т?мний ?мн??с 1942 оны хоёрдугаар сарын 10-ны ?д?р ЗХУ-ын Внешторгбанк руу 2.5 сая т?гр?г, 100 мянган америк доллар, 300 кг алт гуйвуулсан нь 3 815 725 рубльтэй тэнцэх м?нг? байв. ??гээр Дэлхийн Хоёрдугаар дайны ?еийн домогт танкаар шалгарсан Т-34 гэдэг 32 танк, Т-70 гэдэг 21 танкаас б?рдсэн цувааг худалдан авсныг маршал Х.Чойбалсан тэрг??тэй Монголын ард т?мний т?л??л?гчид 1943 оны нэгд?гээр сарын 12-нд ЗСБНХУ-ын Москва орчмын Наро-Фоминск ?рт??н дээр з?вл?лтийн Улаан Армийн 112 дугаар бригадын дайчдад гардуулан ?гч, ?Хувьсгалт Монгол? гэсэн х?ндэт нэр олгосон юм.

Танк б?рийн цамхаг дээр оросоор “Хувьсгалт Монгол” гэснээс гадна бас яг хэний х?р?нг??р тухайн танкийг бэлэглэж байгааг бичсэн байв. Тухайлбал, 32 ширхэг Т-34 танкны цамхаг дээр тус б?р: Т?в, Баянхонгор, Жавхлант, Дорноговь, ?мн?говь, Дундговь, Говь-Алтай, Баян-?лгий, Х?всг?л, ?в?рхангай, Дорнод, Сэлэнгэ, Булган, Архангай, Завхан, Увс, Ховд, Хэнтий аймгийн ардуудаас, “Улаанбаатарын х?д?лм?рчд??с”, “С?хбаатар”, “Маршал Чойбалсан”, “МХЗЭ-ийн гиш??дээс”, “МАХАрмийн цэрэг, дарга нараас”, “Чойбалсангийн нэрэмжит А?К-ын ажилтан, ажилчдаас”, “БНМАУ-ын хилчдээс”, “БНМАУ-ын журамт цэргээс”, “БНМАУ-д оршин суугаа з?вл?лтийн иргэдээс”, “БНМАУ-ын Сайд нарын З?вл?л??с”, “МАХН-ын Т?в Хорооноос”, “БНМАУ-ын Бага хурлааас”, “Бумцэндээс (БНМАУ-ын Бага Хурлын Тэрг??лэгчдийн дарга)”, “Хатанбаатар Магсаржаваас”; 21 ширхэг Т-70 танкны цамхаг дээр тус б?р: “БНМАУ-ын ардын гэгээрлийн ажилтнуудаас”, “БНМАУ-ын н??рсний уурхайчдаас”, “БНМАУ-ын САА-н ажилчдаас”, “БНМАУ-ын пионер, сурагчдаас”, “Монголын эмэгтэйч??дээс”, “БНМАУ-д оршин суугаа з?вл?лтийн эмэгтэйч??дээс”, “Монголын чекистээс”, “Ардаас”, “БНМАУ-ын ?йлдвэрчний эвлэл??дээс”, “БНМАУ-ын эмнэлгийн ажилтнуудаас”, “БНМАУ-ын сэхээтн??дээс”, “БНМАУ-ын партизануудаас”, “БНМАУ-ын аж ?йлдвэрлэлийн хоршоологчдоос”, “Монголын Хоршоодын холбооноос”, “БНМАУ-ын урлагийн ажилтнуудаас”, “БНМАУ-д оршин суугаа хятад иргэдээс” гэж бичсэн байв. Эдгээр танкнаас гадна 237 вагоноор х?ргэсэн 1000 т мах, 90 т ц?цгийн тос, 80 т хиам, 150 т чихэр, боов, 30000 ш богино нэхий дээл, 30000 хос эсгий гутал, 30000 ш ?стэй х?рэм бэлэглэжээ.

1943 оны д?р?вд?гээр сар гэхэд Монголоос 25.3 сая гаруй т?гр?гийн ?нэтэй х?нсний бараа, хувцас ачсан найман цуваа илгээжээ. 1943 онд Монгол Улсын Бага хурал, Засгийн газрын шийдвэрээр ?Монгол ард? нисэх онгоцны эскадриль худалдаж авах х?р?нг? хуримтлуулах ажил зохион байгуулав. 1943 оны долдугаар сард ЗСБНХУ-ын Сангийн ардын комиссариатын дансанд хоёр сая т?гр?г гуйвуулжээ. 1943 оны есд?гээр сарын 25-нд Смоленск мужийн Вязовая ?рт??ний хээрийн нисэх буудалд с?н??гч нисэх онгоцны 322 дугаар дивизийн гвардийн хоёрдугаар хороонд 12 ширхэг цоо шинэ “Ла-5ФН” с?н??гч онгоцноос б?рдсэн ?Монгол ард? эскадрилийг х?лээлгэн ?г?х ёслол болов. Монгол Улс эдгээр танкийн цуваа болон эскадрилийг дайн дуустал эд материал, х?нсээр хангаж байв.

1945 оны эхээр ЗСБНХУ руу бэлэг ачсан 127 вагоноос б?рдсэн цуваа илгээжээ.1941-1945 онд Монгол Улсын Засгийн газар Улаан Армид туслах сангийн хэрэгцээнд х?р?нг? хуримтлуулах зорилгоор нийтдээ 80 сая т?гр?гийн ?нэтэй ?Улсын батлан хамгаалалт? нэртэй улсын тусгай хонжворт сугалааг д?рв?н удаа гаргажээ. Х?м??с хувийн хадгаламжаасаа тусламжийн санд м?нг?? хандивласаар байв. Монгол Улс зэвсэгт х?чнээ бэхж??лэх нь тусламжийн ??р нэг чиглэл байв. Цэргийн тоо байнга нэмэгдэж, дайны эцэс гэхэд гурав дахин нэмэгдэж, Монгол Улс улсын т?свийнх?? зарлагын 48,5 хувийг цэрэг армидаа зарцуулж байлаа.

Дайны жил??дэд хоёр улсын хоорондын худалдаа зогсоог?й б?г??д Монголоос ЗХУ-д жил б?р дунджаар140 мянга гаруй ?хэр, 1 сая шахам хонь, ямаа, 170 мянган ширхэг ?хрийн арьс шир, их хэмжээний гянт болд нийл??лж, оронд нь бензин, шатахуун, гурил, цай,даавуу, хувцасавч байв. Харин Монгол Улсын Засгийн газар дайны жил??дэд ЗСБНХУ-аас бараа импортлохоо эрс багасгаж, х?нг?н ?йлдвэрийн зарим т?рлийн барааг ??рсд?? ?йлдвэрлэж байв.

Дайны турш ЗХУ-д ?з??лж байсан АНУ-ынлэнд-лизийн ихээхэн тусламжийн зэрэгцээ монголчуудын илгээсэн тусламжийн бараа б?тээгдэх??н хэмжээгээрээ дутахаарг?й их байсан юм. Тухайлбал, б?хий л дайны турш 120 гаруй сая х?н амтай АНУ-аас ЗХУ-д 665 мянган тонн н??шилс?н мах, 54 мянган тн ноос нийл??лсэн байхад, 800 мянган х?н амтай жижигхэн Монгол Улс энэ хугацаанд 500 мянган тн мах, 64 мянган тн ноос нийл??лжээ. Дээр нь дайны турш Монголоос ЗСБНХУ-д нийл??лсэн 500 мянга гаруй агт морь фронт дээр машинаас дутахг?й, заримдаа машин явахаарг?й х?нд н?хц?лд з?тгэж ялалтыг ойртуулсан билээ. Фашистын Германыг ялахад Оросын зэс, Америкийн дарь, з?вх?н Монголын гянт болдыг нийл??лж хийсэн хуяг нэвтлэх сумыг ?йлдвэрлэж байв.

Дайны дараа

Олон улсын энх тайваныг сахиулахын тулд Холбоотнууд 1945 оны 10 сарын 24-нд Нэгдсэн ?ндэстний байгууллагыг байгуулав.

Дайн дуусахаас ?мн? ЗХУ ба Холбоотнууд Дэлхийг шинээр таллан хувааж, ??рсдийн н?л??ллийн б?сээ тогтоосон байна. Европ тив коммунист ба капиталист болон хуваагдаж, Германыг хоёр тусдаа улс болгов. Азид АНУ нь Япон ба Японы эзэсшилд байсан Номхон далайн б?с нутагт хяналтаа тогтоож, ЗХУ Сахалин ба Курилын арлуудыг ??рт?? нэгтгэв. Японы хараанд байсан Солонгосыг хоёр хуваалаа. М?н АНУ толгойлсон цэргийн эвсэл болох НАТО, ЗХУ-ын толгойлсон Варшавын гэрээ байгуулагдаж, Х?йтэн дайн эхэлжээ.

Хятадын эх газарт Хятадын Коммунистууд ноёрхолоо тогтоож, БНХАУ-г байгуулав. Тайваны арал дээр Гоминдан намынхан Б?гд Найрамдах Хятад Улсыг байгуулав. Грект иргэний дайн дэгдэж, коммунистууд ялагдан Хааны арми ялалт байгуулав. Эдгээр дайн д?нг?ж дууссаны дараа Солонгосын хойг дээр дайн эхлэв.

Эдгээр дайнуудын дараагаар колонийн дэглэм задарч, улс орнууд тусгаар тогтнож эхлэв.

Эдийн засаг дэлхийн б?с нутгуудад харилцан адилг?й сэргэсэн байна. Баруун Германы эдийн засаг 1950 он гэхэд дайны ?мн?х т?вшн??с хоёр дахин ?нд?р болов. Итали м?н богино хугацаанд сэргэж, тогтворжлоо. Их Британийнх дайны дараа нилээдг?й хугацаанд сэргээг?й байна. Францынх богино хугацаанд сэргэж, орчин ?ежжээ. ЗХУ эдийн засаг дайны дараа маш богино хугацаанд эрчимтэй нэмэгдсэн байна. Азид Японы эдийн засаг эрчимжин, 1980 он гэхэд Дэлхийн х?чирхэг эдийн засаг болон хувирсан байна. Хятад 1953 онд дайны ?мн?х т?вшинд х?рсэн байна. Дайны т?гсг?лд АНУ нь Дэлхийн аж ?йлдвэрийн нийт б?тээгдэх??ний талыг ?йлдвэрлэдэг байсан ч, 1970 он гэхэд аажим энэ байдлаа алдаж эхэлжээ.

Хор уршиг, н?л??

Хорих лагерийн хоригдлууд. Австри, 1945

Энэх?? дайнд 60 сая х?н ?рэгдсэний 20 сая нь цэрэг, 40 сая нь энгийн иргэд байв. ЗХУ 27 сая орчим х?нээ алдсан нь тус дайнд ?рэгдэгсдийн тал нь болжээ. Нийт х?ний хохирлын 85% нь Холбоотнуудад (ихэнхи нь ЗХУ ба Хятад), 15% нь Тэнхлэгийнхэнд ноогдоно. Хорих лагерт 6 сая х?н нас барсан гэдэг нь тодорхой бус болно., 1.5 сая х?н б?мб?гд?лт?нд, Европт 7 сая, Хятадад 7.5 сая х?н бусад шалтгаанаар нас баржээ.

Европ ба Азийн маш их нутаг с?йрч, сэргээн босгоход маш олон жил шаардсан ба ?н??г х?ртэл ?ргэлжилсэн улс т?р, нийгэм, эдийн засаг ба технологийн хор х?н??л, томоохон дэвшлийг ??сгэсэн байна.

Хачирхалтай баримтууд

Нацистууд болон Холбоотны цэрг??д Дэлхийн II дайнд ялахын тулд б?х л арга чаргаа хэрэглэж байсныг илтгэх цочирдом баримт олджээ. Тэд нэг т?рлийн мансууруулах бэлдмэл цэрг??дэд хэрэгл??лдэг байсан аж. Америкийн PBS телевизээр цацагдсан “?хлийн Нууц: Дэлхийн Дайны Хурдасгуур” нэвтр??лгээр Нацист цэрг??д "Тэммлэр" эмийн ?йлдвэрийн б?тээсэн "Первитин" хэмээх метамфетамины т?рлийн бодис ашигладаг байсан тухай мэдээг ил болгосон юм. Харин Америк, Британи цэргийн х?чн??д кофе, Нацистуудаас олж авсан "Первитин", "Бензидрин" хэмээх амфетамин зэрэг олдсон б?хнээ ашиглаж байв. “1940 онд Британийн арми с?йрсэн Герман онгоцноос Первитин олж, Герман цэрг??дийн цуцашг?й эрч х?чний нууцыг тайлсан ба Холбоотны цэрг??дэд адилхан арга хэрэглэх сэдэл болсон” хэмээн PBS-ийн т?л??л?гчид тайландаа бичжээ. 1940 он гэхэд удаан нислэгийн ачааллыг даах, нойрмог, ?лсг?л?н байдлыг арилгахын тулд "Luftwaffe"-ын нисгэгчдэд Первитинийг ихээр тарааж эхэлжээ. Энэ ?ед Гитлерийн цахилгаан дайн ид ?ргэлжилж байсан тул Британи зэрэг орнууд руу хийх довтолгоо нь нэг ёсондоо хар тамхиар "цэнэглэгдсэн" байв. Тэр ?ед Германы б?мб?гд?гч онгоцны ас, нисгэгч нар супер х?ний х?ч чадалтай мэт эсэрг??цэл ?з??лж байсан гэх яриа Британи цэрг??дийн дунд байсан б?г??д сонин хэвлэл??д ч гэсэн Герман ш?хэрчдийг "ихээхэн мансуурсан, аймшигг?й зоригтой, галзуу мэт тулалддаг" хэмээн бичиж байжээ. "LiveScience" сайтын мэдээлснээр 1940 онд Нацистууд Британий эсрэг хийсэн цуцашг?й дайралтуудын ?еэр 3 сая Герман цэрэгт 35 сая "Первитин" илгээж байсан тухай мэдээлэл Британийн Дайны Хороонд б?ртгэгдсэн байна. Австралийн Шинэ ?мн?д Уэлсийн Их Сургуулийн Профессор Николас Расмусен судалгааны ?р д?нг нэгтгэн 2011 онд нийтэлсэн байдаг. Харин PBS-ийн тайланд эмийн бэлдмэлийн тухай мэдээллийг ил?? дэлгэрэнг?й дурджээ. Т??нчлэн метамфетамин хэрэглэсэн Вермахтын цэрг??д 10 хоногийн турш цурамхийлг?йгээр давшиж, тулалдсаны ачаар Британий армийг ялан, Дюнкиркэд б?сэлж чадсан болохыг PBS мэдээлсэн байна. “Харин холбоотны цэрг??дийн хувьд амфетамин ашиглахаар шийдсэн. Хоёр бэлдмэл хоёулаа х??рлийн мэдрэмжийг х?чтэй т?р??лдэг. Харин метилийн нэмэлт молекулын тусламжтай Первитин тархин дахь цусан хангамжинд Бензидринээс ил?? хурдацтай х?рдэг. ??нийг эс тооцвол хоёр бэлдмэл ижилхэн н?л??тэй” хэмээн дээрх тайланд дурдсан байна. Холбоотнуудын цэргийн дарга нар (500,000 Бензидрин захиалж байсан Америкийн генерал, ирээд?йн ер?нхийл?гч Дуайт Эйзенхауэрыг оролцуулаад) дайнд давуу тал олж авахаар улайрч байлаа. Тэд цэрг??дийн чадамжийг эцэст нь тултал нэмэгд??лж, эдгээр эм бэлдмэл з?вх?н нойрны асуудлыг шийдэхээс гадна цэрг??дийн айдас, сандралыг арилгана хэмээн найдаж байв. Эмийн Хэрэглээний ?ндэсний Институтын мэдээлснээр метамфетамин нь амфетаминтай химийн найрлагын хувьд адилхан б?г??д татах, эм хэлбэрээр уух, сорох, ус эсвэл архинд шингээсний дараа тарих зэргээр хэрэглэж болдог байна. Метамфетаминыг удаан хугацаанд хэрэглэснээр их хэмжээний жингийн дутагдалд орох, донтох, ой санамж алдагдах, хэрцгий зан авиртай болох, солиорох зэрэг шинж тэмдг??д илэрдэг аж. ??нээс гадна метамфетаминыг ?ргэлжл??лэн хэрэглэснээр тархины допамины тогтолцоог ??рчилж, тэнцвэрийн мэдрэмж алдагдаж, хэл ярианы согог ??сдэг байна. Метамфетаминыг удаан хугацаанд хэрэглэсэн х?м??с дээр хийсэн судалгааны ?р д?нд, сэтгэл х?дл?л, ой тогтоолтыг хариуцдаг тархины ?йл ажиллагаанд н?л??лд?г хэмээх д?гнэлтэд х?рчээ. ??ний улмаас сэтгэл х?дл?л, танин мэдэх?йн холбогдолтой асуудлууд ??сдэг хэмээн Эмийн Хэрэглээний ?ндэсний Институт мэдээлжээ. С??лийн ?еийн судалгаагаар метамфетамин хэрэглэж байсан х?н Паркинсоны ?вчн??р ?вчл?х магадлал ихэсдэг байна. Бензидрин Первитин шиг их аюултайд тооцогддогг?й ч гэсэн цэрг??дэд хор х?н??лтэй байсан талаар LiveScience сайтад дурдсан байна. “Бэлдмэл сэргэг байлгадаг ч гэсэн ядарч, сульдах мэдрэмжийг ??рчл?хг?й. Биеийн ядралтаа тайлах боломж гарахг?й учраас маш их зовлонтой. Эмээ уухаа болиход тамир барагдаж, ??рэг г?йцэтгэх чадварг?й болсон байна” хэмээн д?рсэлжээ. Нацистуудын удирдлагууд донтуулах бэлдмэл хэрэглэснээс ??дэх ?р дагаврыг шийдэх арга хэмжээний талаар ямар ч ойлголтг?й байсан б?г??д донтсон х?м??ст ?з??лэх ямарч тусламж байгааг?й

Оролцсон улсууд

Холбоотнууд

Он сар ?д?р нь дайн зарласан ?д?р болно.

• Польш: 1939 оны 9 сарын 1
• Австрали: 1939 оны 9 сарын 3
• Шинэ Зеланд: 1939 оны 9 сарын 3
• Их Британи: 1939 оны 9 сарын 3 (& Энэтхэг, Крауны колониуд)
• Франц: 1939 оны 9 сарын 3
• Балба: 1939 оны 9 сарын 4
• ?мн?д Африк: 1939 оны 9 сарын 6
• Канад: 1939 оны 9 сарын 10
• Норвеги: 1940 оны 4 сарын 9
• Белги: 1940 оны 5 сарын 10
• Люксембург: 1940 оны 5 сарын 10
• Нидерланд: 1940 оны 5 сарын 10
• Грек: 1940 оны 10 сарын 28
• Югославын Хаант Улс: 1941 оны 4 сарын 6
• З?вл?лт Социалист Б?гд Найрамдах Холбоот Орос Улс: 1941 оны 6 сарын 22
• Танну Тува: 1941 оны 6 сарын 25
• Панам: 1941 оны 12 сарын 7
• Коста Рика: 1941 сарын 12 сарын 8
• Б?гд Найрамдах Доминикан Улс: 1941 оны 12 сарын 8
• Сальвадор: 1941 оны 12 сарын 8
• Хаити: 1941 оны 12 сарын 8
• Хондурас: 1941 оны 12 сарын 8
• Никарагуа: 1941 оны 12 сарын 8
• Америкийн Нэгдсэн Улс: 1941 оны 12 сарын 8
• Тайвань: 1941 оны 12 сарын 9
• Гватемал: 1941 оны 12 сарын 9
• Куба: 1941 сарын 12 сарын 9
• Чехословак: 1941 оны 12 сарын 16
• Перу: 1942 оны 2 сарын 12
• Мексик: 1942 оны 5 сарын 22
• Бразил: 1942 оны 8 сарын 22
• Этиоп: 1942 оны 12 сарын 14
• Ирак: 1943 оны 1 сарын 17 (1941 онд холбоотнуудад эзлэгдсэн)
• Боливи: 1943 оны 4 сарын 7
• Иран: 1943 оны 9 сарын 9 (1941 онд холбоотнуудад эзлэгдсэн)
• Итали: 1943 оны 10 сарын 13 (Хуучнаар тэнхлэгийн улс)
• Колумби: 1943 оны 11 сарын 26
• Либери: 1944 оны 1 сарын 27
• Румын: 1944 оны 8 сарын 25 (Хуучнаар тэнхлэгийн улс)
• Болгар: 1944 оны 9 сарын 8 (Хуучнаар тэнхлэгийн улс)
• Сан Марино: 1944 оны 9 сарын 21
• Албани: 1944 оны 10 сарын 26
• Унгар: 1945 оны 1 сарын 20 (Хуучнаар тэнхлэгийн улс)
• Бахавалпур: 1945 оны 2 сарын 2
• Эквадор: 1945 оны 2 сарын 2
• Парагвай: 1945 оны 2 сарын 7
• Уругвай: 1945 оны 2 сарын 15
• Венесуэл: 1945 оны 2 сарын 15
• Турк: 1945 оны 2 сарын 23
• Ливан: 1945 оны 2 сарын 27
• Саудын Араб: 1945 оны 5 сарын 1
• Финланд: 1945 оны 3 сарын 4 (Тэнхлэгийнхний талд байсан)
• Аргентин: 1945 оны 3 сарын 27
• Чили: 1945 оны 4 сарын 11
• Б?гд Найрамдах Монгол Ард Улс: 1945 оны 8 сарын 10

Он сар ?д?р нь Герман, Итали, Япон франц 4 улсын гэрээнд гарын ?сэг зурсан огноо болно.

• Герман: 1940 оны 9 сарын 27
• Итали: 1940 оны 9 сарын 27
• Япон: 1940 оны 9 сарын 27
• Унгар: 1940 оны 11 сарын 20
• Румын: 1940 оны 11 сарын 23
• Словак: 1940 оны 11 сарын 24
• Болгар: 1941 оны 3 сарын 1
• Югослав: 1941 оны 3 сарын 25
• Хорват: 1941 оны 4 сарын 10
• Финланд: 1941 оны 7 сарын 7

Тэнхлэгийнхний талд байсан улсууд

• Тайланд
• Ирак
• Манж-Го Улс (Японы тоглоомын улс)
• Мэнзян (Японы тоглоомын улс)
• Хятад (Японы тоглоомын улс)
• Бирм (Японы тоглоомын улс)
• Филиппин (Японы тоглоомын улс)
• Энэтхэг (Японы тоглоомын улс)
• Албани (Италийн тоглоомын улс)
• Этиоп (Италийн тоглоомын улс)
• Серби (Германы тоглоомын улс)
• Франц /Vichy France/ (Туслалцаа ?з??лж байсан)
• Дани (Туслалцаа ?з??лж байсан)
• Испани (Туслалцаа ?з??лж байсан)
• Португал (Туслалцаа ?з??лж байсан)

М?н ?зэх

• Вермахтын Польш руу хийсэн халдлага
• Дайн
• Дэлхийн нэгд?гээр дайн
• Дэлхийн хоёрдугаар дайны удирдагчид
• Нэгдсэн ?ндэстний Байгууллага
• ?ндэстн??дийн Лиг
• Аугаа их эх орны дайн
• З?вл?лтийн цэргийн гэмт хэрэг
• Холбоотны буюу Англи, Америкийн цэргийн гэмт хэрэг
• Герман болон т??ний холбоотны цэргийн гэмт хэрэг

Цахим холбоос

 Commons: Дэлхийн хоёрдугаар дайн – Викимедиа дуу д?рсний сан

 Commons: Дэлхийн хоёрдугаар дайн – Викимедиа зураг, бичлэг, дууны сан

Wiktionary

Wiktionary: Дэлхийн хоёрдугаар дайн – Энэ ?гийг тайлбар толиос харна уу

Мэдээллийн сангууд

• Yahoo — "World War II"
• Directory of Online World War II Indexes & Records
• WWW-VL: History: WWII

Ер?нхий

• World War II Database
• The Second World War
• Deutsche Welle special section on World War II created by one of Germany’s public broadcasters on World War II and the world 60 years after.
• Canada and WWII
• End of World War II in Germany
• World War II Encyclopedia by the History Channel
• World War II Awards and their recipients
• World War II German Prisoner of War Collection at Gettysburg College

Mэдээлэл

• U.S. National Archives Photos
• World War II Poster Collection hosted by the University of North Texas Libraries'
• World War II Poster Digital Collection at Gettysburg College
• Digital Collections
• World War II Propaganda Leaflet Archive
• World War 2 Pictures In Colour
• Thousands of World War II Photographs & Movies
• World War II Zone Photo and Multi-media gallery (Blanked, requires registration)
• Multimedia map — Presentation that covers the war from the invasion of the Soviet Union to the fall of Berlin
• Radio news from 1938 to 1945
• The Art of War Online Exhibition at the UK National Archive

Он-лайн баримтууд

• World War II Military Situation Maps. Library of Congress
• After Action Reports (AAR’s) and other official documents about the American Divisions during the Second World War
• Maps from the Pacific and Italian theaters
• Officially Declassified U.S. Government Documents about World War II
• The Soviet History of World War II, 28 October 1959 — Central Intelligence Agency, Office of Current Intelligence.
• Daily German action reports